I- GİRİŞ
İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çeşitli kanunlarda yapılan düzenlemelerin dağınık ve sistemli olmamasından dolayı, bu konuya ilişkin düzenlemelerin özel bir yasada alınması ihtiyacını doğurmuş ve nihai olarak 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu(1) ile işverenlerin yükümlülükleri ve sorumlulukları ile iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin mevzuat tek elde toplanmıştır. İşçi çalıştıran işyerlerinin içinde bulundukları tehlike sınıfına bağlı olarak alınması gereken önlemler için geçiş tarihleri belirlenmiş olup, bu kapsama sigortalı olarak kendi bünyesinde kapıcı, güvenlik görevlisi, yönetici gibi personelleri çalıştıran apartmanlar da alınmıştır. www.ozdogrular.com
6331 sayılı yeni İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası, iş güvenliği alanında proaktif bir yaklaşımla üç önemli husus üzerine kuruludur;
1- Risk değerlendirmesi ve acil eylem planı yaptırılıp, işyerinde mevcut veya ileride doğabilecek tüm tehlike ve risklerin önceden belirlenmesi ve değerlendirme sonucu belirlenen öncelik sırasına göre bu riskleri yok edecek tedbirlerin alınması,
2- Etkili bir kontrol ve denetim sistemi kurularak alınan önlemlere uyulup uyulmadığının denetlenmesi, dolayısıyla giderek önlemlere uyulmasının sağlanması,
3- Tüm çalışanlara karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ile bunlara karşı alınması gerekli tedbirler konusunda eğitim verilmesidir. www.ozdogrular.com
İş sağlığı ve güvenliği literatüründe isabetli bir özdeyiş vardır; “Önleme işyerinden başlar.” Gerçekten, iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınabilecek tüm önlemler içinde belki de en önemlisi işyerinin bu konuda iyi bir biçimde örgütlenmesidir. İş sağlığı ve güvenliği kurulları işyerinin bu konuda örgütlenmesinin en önemli unsurunu oluştururlar.
İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yasal düzenlemeler 6331 sayılı Kanun’da yapılmış olup, bu hükümlere aykırı davranan işverenler hakkında aynı kanun uyarınca idari para cezası uygulanması öngörülmektedir. Ayrıca iş kazaları sebebiyle doğacak maddi ve manevi tazminatlar ile SGK’nın uğradığı zararları kusuru nispetinde işverenlerden tazmin etmek için açtığı rücu davaları sonucu ödenmek zorunda kalınan tazminatlar önemli tutarlara ulaşmaktadır. www.ozdogrular.com
Tazminatlar ve cezalar göz önüne alındığında her zaman için önlemek ödemekten ucuz olmaktadır. Hem denetim yapmaya yetkili memurlar karşısında yasal açıdan zor durumlara düşmemek, hem de tedbir alıp çalışanları eğiterek iş güvenliği konusunda bilinçlendirmek, böylece yasal olarak hiçbir eksiği bulunmayan bir işyerinde barış ve esenlik içinde bir iş ortamı sağlamak şüphesiz en doğru yaklaşımdır.
Bu çalışmada iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında işverenlerin yükümlülükleri ele alınmıştır.
II- YASAL MEVZUAT VE İŞVERENLERİN YAPMASI GEREKENLER
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile diğer mevzuat çerçevesinde işverenlere;
- Risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak,
- Acil eylem planı yapmak,
- Çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verilmesi,
- Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışanlara mesleki eğitim verilmesi,
- İlk Yardım Eğitimleri ve Sertifikaları,
- Yangın Eğitimleri ve Sertifikaları,
- 50 ve daha fazla işçi çalışan işyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu kurulması,
- Çalışan temsilcisi atanması/seçilmesi,
- İş güvenliği malzemelerinin temini ve kullandırılması,
- Onaylı defter tutmak,
- Kazan, Basınçlı Kaplar, Elektrikli Aletler, Jeneratör kontrol ve belgelendirmeleri yapılması,
- Ortam Ölçümlerinin yaptırılması (Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili kontrol, ölçüm, muayene, inceleme ve araştırma çalışması yapılması),
- İşyeri hekimi ve İSG uzmanı çalıştırılması veya OSGB’lerden hizmet alınması
gibi yükümlülükleri getirilmiştir. www.ozdogrular.com
İşveren; işyerinin büyüklüğü, taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı gibi faktörleri dikkate alarak önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım vb. konularda uygun donanıma ve bilgiye sahip yeterli sayıda kişi görevlendirmek, araç-gereçleri sağlamak, tatbikatları yaptırmak ve ekiplerin her zaman hazır bulunmasını sağlamak zorundadır.
Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapmalıdır.
İşverenler çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlamak ve bu eğitimin özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilmesi gerekmektedir. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanacaktır.
Eğitimlerin bu kadar önemsenmesinin nedeni, iş kazalarının büyük bir bölümünün eğitim ve uygun ekipmanlar kullanılmamasından kaynaklanmasıdır. Bu eğitimlerin maliyeti çalışana yansıtılamayacağı gibi, eğitimde geçen süreler çalışma süresinden sayılacaktır.
Eğitimler işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliklerinde, iş ekipmanları değiştiğinde veya yeni bir teknoloji uygulandığında verilir. Eğitimlerin sadece gerektiğinde değil, düzenli aralıklarla da tekrarlanması gerekmektedir. www.ozdogrular.com
Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz. Bunun yanında iş kazası veya meslek hastalığı geçiren kişilere işe başlamadan önce bu konularla ilgili ilave eğitim verilmesi, ayrıca herhangi bir sebeple altı aydan uzun süre işten uzak kalanlara da yenileme eğitimi verilmesi zorunludur.
İşverenler çalışanlarını işyerinde karşılaşılabilecek riskler, koruyucu tedbirler, ilk yardım, afetler, olağan dışı durumlar, yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişilerle ilgili olarak bilgilendirmek zorundadır.
III- OSGB’LERDEN HİZMET ALINMASI
İşverenler işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanını kendi bünyelerinde istihdam edebilecekleri gibi, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB) Belgesi bulunan kuruluşlardan da hizmet alabileceklerdir. Ancak bu kişilerin istihdam edilmesi ya da bu kişilerden hizmet alınması, açıkça işverenin sorumluluğunu hiçbir şekilde ortadan kaldırmamaktadır.
İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı, diğer sağlık personeli görevlendirilmesine ilişkin maddeler ile küçük işletmeler için devletçe sağlanacak desteklere ait düzenlemeler;
- Kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren iki yıl sonra (01.07.2014 tarihinde) www.ozdogrular.com
- 50’den az çalışanı olup tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren bir yıl sonra (01.07.2013 tarihinde)
- Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra (01.01.2013 tarihinde)
yürürlüğe girecektir.
IV- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULU
Elli ve daha fazla çalışanı bulunan ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere bir iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturmak zorundadır. İşveren bu kurulun kararlarını uygular. www.ozdogrular.com
İş sağlığı ve güvenliği kurulunda;
- İşveren / işveren vekili
- İş güvenliği uzmanı,
- İşyeri hekimi,
- İdari / mali işler sorumlusu ve
- Çalışan temsilcileri görev alır.
Elli ve daha fazla çalışanı bulunan ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere bir kurul oluşturmak zorundadır. İşveren bu kurulun kararlarını uygular. www.ozdogrular.com
Asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu durumları özel olarak düzenlemiş, bir nev’i asıl işveren ve alt işvereni bir tek işyeri gibi değerlendirerek iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma sınırı olan elli kişilik çalışan sayısını bu iki işverenin toplamı üzerinden belirlemiştir. Altı aydan fazla süren asıl işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;
a) Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda işbirliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanacaktır.
b) Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren koordinasyonu sağlamak üzere vekaleten yetkili bir temsilci atayacaktır.
c) Asıl işverenin işyerinde kurul oluşturması gerekmiyorsa, bu durumda asıl işveren alt işverenin oluşturduğu kurula vekaleten yetkili bir temsilci atayacaktır.
d) Kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren ve asıl işverenin çalışan sayılarının toplamı elliden fazla ise, bu durumda koordinasyonu asıl işverenin yapması kaydıyla asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte bir kurul oluşturulur.
e) Aynı çalışma alanında birden fazla işverenin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla kurulun oluşturulması halinde ise işverenler birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendirmek zorundadır. www.ozdogrular.com
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından, sağlığını bozacak veya vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil ve hayati bir tehlike ile karşı karşıya kalan işçi, iş sağlığı ve güvenliği kuruluna başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir.
V- ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun getirdiği en önemli yeniliklerden biri, işyerlerinde “Çalışan Temsilcisi” seçilmesi veya (seçimle belirlenemediği durumda) işveren tarafından atanmasıdır.
- 2-50 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde bir,
- 51-100 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde iki,
- 101-500 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde üç,
- 501-1000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde dört,
- 1001-2000 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde beş,
- 2001 ve üzerinde çalışanı bulunan işyerlerinde altı
çalışan temsilcisi belirlenmek zorundadır. Birden fazla çalışan temsilcisinin olduğu hallerde, temsilcilerin arasında yapılacak bir seçimle bir “Baş Temsilci” belirlenir.
Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için işverene öneride bulunma ve gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir. Çalışan temsilcilerinin veya destek elemanlarının hakları kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebilmeleri için gereken imkanlar işveren tarafından kendilerine sağlanmak zorundadır.
VI- ONAYLI DEFTER
Onaylı defter tutulacak işveren ilgili mevzuatta belirlenen süreler saklı kalmak kaydıyla;
a) İşyerinde yürütülen iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine ilişkin her türlü kaydı,
b) İşten ayrılma tarihinden itibaren en az 15 yıl süreyle çalışanların kişisel sağlık dosyalarını
saklayacak. Onaylı defter işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri, Genel Müdürlük veya noterce her sayfası mühürlenmek suretiyle onaylanacak.
Onaylı defter yapılan tespitlere göre iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ile işveren tarafından birlikte veya ayrı ayrı imzalanacak. Onaylı deftere yazılan tespit ve öneriler işverene tebliğ edilmiş sayılacak. www.ozdogrular.com
VII- İLKYARDIMCI VE ZORUNLU İLKYARDIMCI İSTİHDAMI
İlkyardım Yönetmeliği’nin “İlkyardımcı ve Zorunlu İlkyardımcı İstihdamı” başlıklı 16. maddesine göre; Tüm kurum ve kuruluşlarda istihdam edilen her yirmi personel için bir, ilgili mevzuata göre ağır ve tehlikeli işler kapsamında bulunan işyerlerinde, her on personel için bir olmak üzere, bu Yönetmeliğe göre yetkilendirilmiş merkezden en az “Temel İlkyardım Eğitimi” sertifikası almış ilkyardımcının bulundurulması zorunludur. www.ozdogrular.com
VIII- SONUÇ
İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çeşitli kanunlarda yapılan düzenlemelerin dağınık ve sistemli olmamasından dolayı, bu konuya ilişkin düzenlemelerin özel bir Yasa’da alınması ihtiyacını doğurmuş ve nihai olarak 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile işverenlerin yükümlülükleri ve sorumlulukları ile iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin mevzuat tek elde toplanmıştır. İşçi çalıştıran işyerlerinin içinde bulundukları tehlike sınıfına bağlı olarak alınması gereken önlemler için geçiş tarihleri belirlenmiş olup, bu kapsama sigortalı olarak kendi bünyesinde kapıcı, güvenlik görevlisi, yönetici gibi personelleri çalıştıran apartmanlar da alınmıştır. www.ozdogrular.com
İş sağlığı ve güvenliği alanında proaktif bir yaklaşımla üç önemli husus üzerine durulmaktadır;
1- Risk değerlendirmesi yaptırılıp, işyerinde mevcut veya ileride doğabilecek tüm tehlike ve risklerin önceden belirlenmesi ve değerlendirme sonucu belirlenen öncelik sırasına göre bu riskleri yok edecek tedbirlerin alınması,
2- Etkili bir kontrol ve denetim sistemi kurularak alınan önlemlere uyulup uyulmadığının denetlenmesi, dolayısıyla giderek önlemlere uyulmasının sağlanması,
3- Tüm çalışanlara karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ile bunlara karşı alınması gerekli tedbirler konusunda İSG ve mesleki eğitimler verilmesidir.
İşveren; işyerinin büyüklüğü, taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı gibi faktörleri dikkate alarak önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım vb. konularda uygun donanıma ve bilgiye sahip yeterli sayıda kişi görevlendirmek, araç-gereçleri sağlamak, tatbikatları yaptırmak ve ekiplerin her zaman hazır bulunmasını sağlamak zorundadır.
Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapmalıdır.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun getirdiği en önemli yeniliklerden biri, işyerlerinde “Çalışan Temsilcisi” seçilmesi veya (seçimle belirlenemediği durumda) işveren tarafından atanmasıdır. www.ozdogrular.com
İşverenler işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanını bünyelerinde istihdam edebilecekleri gibi, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB) Belgesi bulunan kuruluşlardan da hizmet alabileceklerdir. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB) Belgesi bulunan kuruluşlardan da hizmet alabileceklerdir.
Ancak bu kişilerin istihdam edilmesi ya da bu kişilerden hizmet alınması, açıkça işverenin sorumluluğunu hiçbir şekilde ortadan kaldırmamaktadır.
